Heb je ook je docent ‘mama’ genoemd? Heb je weleens gedroomd dat je geen tanden meer had of dat je veren had? Dat zijn allemaal tekenen van onderdrukte driften. De psychoanalyse van Freud weet raad.
De Oostenrijkse psychiater Sigmund Freud laat ons zien dat we niet volledig bewust zijn van de oorzaken van ons gedrag. Door middel van het Ich, Über-Ich en het Es maakt hij duidelijk dat van ons gedrag wordt veroorzaakt door iets waar we geen weet van hebben…
Drie bewustzijnsniveau’s
Kijk eens goed om je heen. Wat zie je allemaal? Waar denk je aan? Wat voel je? Van al deze aspecten zijn we ons op dit moment bewust. Dat is eigenlijk best veel. Als we terugdenken aan vorige week, vorig jaar of zelfs 10 jaar geleden, dan kunnen we ons ook best nog wat herinneren. Hiervan zijn we ons niet direct bewust, maar kunnen we wel oproepen. Dat noemt Freud ons voorbewuste. Als we het bewuste en het voorbewuste bij elkaar leggen, dan zijn we van veel gebeurtenissen, gedachtes en gevoelen ons nog (enigszins) bewust. Dat is veel, maar het is bijna niets in vergelijking met de hoeveelheid wat huist in ons onbewuste.
De ijsberg
De omvang van het onbewuste kun je vergelijken met de enorme ijsberg die je niet boven de waterspiegel ziet. Bij elke ijsberg zie je een klein gedeelte bovenwater. Dit kun je het bewuste noemen. Je kunt bij deze ijsberg ook nog een stukje in het water kijken. Wat je dan nog ziet, dat kun je vergelijken met het voorbewuste. Het grootste gedeelte van de ijsberg zit echter onder water. Dat is niet te zien, maar het bestaat wel!
Leuk, zo’n ijsberg. Maar hoe verklaart dit ons gedrag?
Driedelige persoonlijkheid
De ijsberg zit weliswaar op verschillende niveaus in het water, maar het bestaat zelf ook nog eens uit drie delen; het Ich, het Über-Ich en het Es. Deze drie onderdelen maken samen onze persoonlijkheid.
Het Über-Ich is ons geweten en bestaat uit maatschappelijke en culturele regels die wij ons eigen hebben gemaakt. Dat zijn regels in de omgang met elkaar zoals het netjes begroeten tot het aanleren om altijd te eten van een bordje. Een deel van dit geweten, het Über-Ich is bewust maar er zit ook een groot stuk in het voor- en onbewuste. Oftewel, bij de ijsberg, zit het Über-Ich zowel boven als in het water.
Het Es zijn onze natuurlijke driften. Freud zag hierin zowel een drift tot vernietiging als een levensdrift. Het zijn driften zoals een seksueel verlangen. Het Es zit in het onbewuste. Dat is het gedeelte van de ijsberg dat in het water zit.
Het Ich is onze persoonlijkheid zoals wij deze uitten. Het Ich zit in grotendeels in het zichtbare gedeelte van de ijsberg. Dit is grotendeels bewust en wordt beïnvloed door de twee andere delen van onze persoonlijkheid; het Über-Ich en het Es.
Strijd en trauma’s
Het Es en de Über-Ich liggen vaak niet op één lijn. Waar het Es uit woede en frustratie graag iets kapot wil maken, vertelt ons geweten ons om ons in te houden en tot 10 te tellen… We kunnen nog zo verliefd zijn als we willen, we weten dat we altijd de ander om consent moeten vragen voordat we iemand een zoen geven. Volgens Freud is er continu een strijd gaande tussen het Es en het Über-Ich en die strijd bepaald ons gedrag in het Ich… Wanneer het Es teveel onderdrukt wordt kan het zelfs trauma’s opleveren! In onze dromen en bij versprekingen heeft het Es alle ruimte…
Droomduiding en Freudiaanse versprekingen
Heb je wel eens totaal iets anders gezegd dan je wilde zeggen? Heb je wel eens heel bizar gedroomd over iemand die je al een tijd niet gesproken hebt?
Volgens Freud zijn er momenten waarop het Über-Ich geen vat heeft op het Es. Dat is het moment dat je droomt, bijvoorbeeld. Tijdens je droom kan het Es zijn gang gaan zonder dat je geweten, het Über-Ich, zich ermee bemoeit. Daarom maak je ook tijdens het dromen de gekste dingen mee! Freud stelt dat door het analyseren van deze dromen je achter je trauma’s kunt komen…
Ken jij het gezegde ‘een freudiaanse verspreking’? Dat is een verspreking waarbij je onbedoeld (onbewust?!) iets zegt wat belangrijk is voor je. Je bedoelde iets anders te zeggen, maar je zei juist iets anders! Wat denk je van het moment dat een klasgenoot de docent ‘papa’ noemt? …