Grote kans dat je nu op school zit en dit leest. Weet jij nu zeker dat je bed nog in je kamer staat? Weet jij nu zeker dat je bed überhaupt nog bestaat? Welke argumenten heb je daarvoor?
George Berkeley (1685-1753) zal je proberen te overtuigen dat je helemaal niet zeker kunt weten dat je bed nog bestaat als jij op school zit. Hij komt tot de conclusie dat iets pas bestaat als het wordt waargenomen, esse est percipi.
George Berkeley is een radicale empirist. Net als andere empiristen gaat hij ervan uit dat kennis begint bij de waarneming, maar Berkeley gaat hierin een stap verder dan Locke. Volgens hem kunnen we niet alleen kennis, maar zelfs het bestaan van dingen uitsluitend begrijpen via waarneming. Iets dat op geen enkele manier wordt waargenomen, kunnen we volgens Berkeley niet als bestaand beschouwen. Dit idee vat Berkeley samen in zijn beroemde uitspraak esse est percipi: zijn is waargenomen worden
Hiermee verdedigt Berkeley het subjectief idealisme. Dat betekent dat de werkelijkheid bestaat uit ideeën in de geest van waarnemers. Er is geen onafhankelijke materiële wereld die losstaat van onze waarneming. Alles wat bestaat, bestaat als waargenomen inhoud van een geest. Tegelijkertijd wil Berkeley voorkomen dat de wereld willekeurig verdwijnt zodra niemand kijkt. Daarom verdedigt hij ook een vorm van objectief idealisme: God neemt alles voortdurend waar. Doordat God alles altijd waarneemt, blijft de wereld bestaan, ook als mensen niet kijken.
Met deze theorie levert Berkeley stevige kritiek op John Locke. Berkeley bekritiseert namelijk het onderscheid tussen primaire en secundaire eigenschappen. Volgens Locke bestaan primaire eigenschappen onafhankelijk van de waarnemer, maar Berkeley stelt dat ook vorm, grootte en beweging alleen bestaan in de waarneming. Er bestaat geen dus ‘materiële substantie‘ buiten onze waarnemingen. Je kunt primaire eigenschappen immers niet losdenken van iemand die waarneemt.
Probeer je eens een appel voor te stellen, maar neem alle waarneembare eigenschappen weg. Dan blijft er niets over!
Volgens Berkeley is het daarom onnodig en onhoudbaar om aan te nemen dat er een materiële wereld bestaat achter onze waarnemingen.
Auteur: A. Bulder