“Als de dood er is, dan ben ik er niet. Als ik er ben, dan is de dood er niet.”
Epicurus
Volgens Epicurus moeten we ons niet bezig houden met wat ons niet aan gaat, zoals de dood. We zouden ons moeten richten op het aardse leven, want daar worden we gelukkig van. Geluk bereiken we door genot na te streven en pijn te vermijden.
Met genot wordt alles bedoelt wat aangenaam en prettig is. Met pijn wordt bedoelt alles wat onaangenaam en onprettig is.
Hedonistische calculus
Volgens Epicurus kunnen we geluk ervaren wanneer wij genot ervaren en pijn vermijden. Dit is voor Epicurus een soort rekensom, een calculus; je denkt na over hoeveel ‘pijn’ iets doet en dat weeg je af tegen de hoeveelheid ‘genot’ het oplevert. Is de rekensom positief? Dan moet je dat gaan doen!
Dat betekent voor Epicurus niet dat je nu extra lang moet gaan uitslapen, de koektrommel leeg moet gaan eten en nooit meer iets aan school hoeft te doen. Deze hedonistische calculus is weliswaar gericht op ‘pijn’ vermijden en ‘genot’ nastreven, maar daar moet je wel over nadenken. Soms is het verstandig om nu iets ‘pijn’ te lijden om op langere termijn meer genot te kunnen ervaren. Als je nu de koektrommel leeg eet, heb je straks misschien buikpijn! Als je nu je best goed op school, dan heb je straks een diploma!
Hedonistische calculus?
Waarom is deze rekensom eigenlijk hedonistisch? Het Hedonisme is een stroming binnen de filosofie die genot het belangrijkste levensdoel vindt in het leven. Het gedachtegoed van Epicurus heeft daar veel van weg; je wordt gelukkig van genot nastreven en pijn vermijden. Toch pleit Epicurus niet voor een losbandig leven, helaas geen YOLO!… Epicurus stelt dat je echt moet nadenken over de gevolgen op de lange termijn. Iets wat je wilt doen moet op de lange termijn juist geluk opleveren. Daarmee levert het juist ook rust op! Deze rust, innerlijke rust, noemt hij ataraxia.
Hoewel Epicurus dus veel leent van het Hedonisme, zou je zijn leer beter het Epicurisme kunnen noemen!
Echt geluk
Het beoordelen van je leven gaat niet om te lengte ervan; of je 80 wordt of 50, dat doet er voor Epicurus niet toe. Hij stelt dat je het leven moet beoordelen door te kijken naar de kwaliteit ervan, niet de lengte (kwantiteit).
We worden gelukkiger als we met minder tevreden zijn. Wanneer wij graag een grote villa willen, dure auto’s en vaak op vakantie willen, dan kan dat juist zorgen voor veel onrust. Wanneer je met minder tevreden bent, ben je eerder tevreden en gelukkiger. Door innerlijke rust, ataraxia, kom je tot het echte geluk!
Drie voorwaarden van geluk
Volgens Epicurus zijn er drie voorwaarden om echt gelukkig te kunnen zijn:
Vrienden. Vrienden hebben en daarmee regelmatig contact hebben is erg belangrijk. Epicurus zag dat juist vrienden zich op hun gemak voelen bij elkaar en genot ervaren (nog meer dan geliefden en seksuele relaties!) Zou jij zonder je vrienden kunnen?
Je eigen ding kunnen doen. Het is voor Epicurus belangrijk dat je kunt doen wat voor jou belangrijk is. Denk daarbij vooral aan hobby’s, sport en ambacht (met je handen bezig zijn). Je wordt gelukkig als je iets kunt doen wat voor jouw betekenis heeft. Geld maakt niet gelukkig volgens Epicurus, het doen wat je leuk vindt wel!
Kalmte in jezelf vinden. Op het moment dat jij niet meer gefrustreerd of boos bent, dan ben je gelukkiger. Echte kalmte, innerlijke rust, ataraxia, is daarom belangrijk voor een gelukkig leven.
De dood en de drie voorwaarden
Hoe zit het dan met de dood? Allereerst is het belangrijk om te begrijpen dat Epicurus niet geloofde in Goden die het leven bepalen. Hij geloofde ook niet dat er na de dood nog iets was, een hiernamaals of een eeuwig leven. Als je dood bent, ben je dood. Daarom stelt hij “als ik er ben, dan is de dood er niet. Als de dood er is, dan ben ik er niet”.
Als jij dood bent, dan ben jij er niet én zijn je vrienden er niet. Dus aan de eerste voorwaarde voor geluk kan niet voldaan worden.
Als jij dood bent, dan kun je niet ‘je ding’ doen. Dus ook aan de tweede voorwaarde kan niet voldaan worden.
De laatste voorwaarde is misschien in het kader van de dood het belangrijkste. Als jij je zorgen maakt over de dood, dan levert dat een vorm van verdriet, frustratie of boosheid op. Deze gevoelens staan voor Epirucus alleen maar in de weg om écht innerlijke rust te vinden. Daarom kun je je beter niet bezig houden met de dood. Ten eerste doet de dood er niet toe; de dood en jij zijn er nooit tegelijkertijd. Ten tweede zorgt het denken over de dood mogelijk voor een verstoring van innerlijke rust.
Het nadenken over de dood levert meer pijn op dan genot. Als je dat in de Hedonistische calculus gooit, dan kom je tot de conclusie dat de dood ons niets aangaat!
